کلام اسلامی
در این که انسان و تمامی موجودات، تحتولایتمطلق و حاکمیت انحصاری خداوندقرار دارند تردیدی نیست و هم? معتقدان بهتوحید بدون هیچ اختلافی خداوند متعال را تنها منشا اصیل حق می‌دانند. بیشتراختلافات از برداشت‌های گوناگون دربار? نحو? اعمال حاکمیت الهی در صحن? اجتماع آغازمی‌شود. در این زمینه دو نوع نگاه کلی وجود دارد:
یکدیدگاه بنا را بر قصور انسان در تشخیص مصالح و ناتوانی او در ادار? صحیح اجتماعمی‌گذارد و برای مردم حق و اختیاری جز پذیرش آنچه از طریق اولیای دین تعیین می‌شودقائل نیست. بر اساس این دیدگاه مردم در موضوعات سیاسی و اجتماعی حق تصمیم‌گیری واعمال نظر ندارند و همواره باید منتظر تعیین تکلیف از سوی پیشوایان دینی باشند. براین مبنا رهبران جامعه، چه پیامبران و امامان معصوم و چه جانشینان دین‌شناس آنها،هرگز در معرض انتقاد، اعتراض یا نظارت مردم قرار نمی‌گیرند و درستی رفتار آنها ازراه‌های دیگری چون عصمت یا عدالت حاکمان تامین می‌شود.
دیدگاه دوم انسان را موجودی دارای اندیشه و اختیار می‌داند که خداونداو را جانشین خود در زمین قرار داده و حق تعیین سرنوشت و انتخاب نوع زندگی اجتماعیرا به وی واگذار کرده است و از او می‌خواهد با مشورت و همکاری نسبت به نحو? ادار?امور عمومی تصمیم‌گیری و بر عملکرد حاکمان نظارت کند. در این دیدگاه انسان دارایکرامت، تشخیص و توان ادار?‌ جامعه شناخته می‌شود و تمامی افراد جامعه (اعم ازمسلمان و غیر مسلمان) در این زمینه برخوردار از حق به شمار می‌آیند و جلب رضایتآنها بر حاکمان واجب است.
اگر چه هر یک از این دو دیدگاه طرفدارانی متکیبه استدلال‌‌های متعدد دارد اما اثبات درستی دیدگاه دوم و انطباق آن با آیات قرآن واحادیث اسلامی کار چندان دشواری نیست. برای این منظور کافی است مروری بر آیاتی چونآی? 30 سور? بقره، 165 سور? انعام، 39 سور? فاطرو بسیاری دیگر از آیات قرآن داشته باشیم که همگی تصریح می‌کنندخداوند انسان را به عنوانخلیف? خود در زمینقرار دادهو به اوکرامتوآزادیبخشیده است. وقتی این آیات را در کنار آیاتی چونآی? 71سور? توبهکهحق نظارت و اعتراضرا برای هم?مؤمنان ثابت می‌کند وآی? 38 سور? شوریکه امور اجتماعیراشوراییمی‌داند وآی? 25 سور?حدیدکه برپایی نظام عادلانه را بر عهد?مردممی‌گذارد قرار می‌دهیم و سیر? رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مشورت بااصحاب و احادیث امیر مؤمنان (علیه السلام) دربار? لزوم انتقاد به امام و نیاز حاکمبه مشورت را کنار آن می‌گذاریم موضوع کاملا روشن می‌شود.
البته این نوع نگاه هیچمنافاتی با ولایت مطلق? رسول خدا و امامان معصوم ندارد و حتی ولایت فقیه عادل نیزدقیقا در همین چارچوب تعریف می‌شود. چرا که مردم در عینخلافت،کرامت و آزادی،وقتی دین را بر می‌گزینند خود را موظف می‌دانند از حاکمتعیین شده از طرف خدا پیروی کنند و اگر در دستورات دین شرایطی برای حاکم گذاشته شد،به آن شرایط پایبند باشند.